ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ
Λίγο πριν τα μεσάνυχτα της 27ης Ιανουαρίου 1945, με τα ρωσικά στρατεύματα να απέχουν μόνο 20 χιλιόμετρα, οι εναπομείναντες 11.000 αιχμάλωτοι πολέμου οδηγήθηκαν έξω από το στρατόπεδο με τελικό προορισμό το Spremberg. Σε θερμοκρασίες κάτω του μηδενός και με 20 πόντους χιόνι, 2.000 κρατούμενοι είχαν αναλάβει να καθαρίσουν τον δρόμο προπορευόμενοι από την κυρίως ομάδα. Μετά από πορεία 55 χιλιομέτρων τον Μάρτιο του 1945 αυτό το καραβάνι ανθρώπων έφτασε στο Bad Muskau όπου παρέμειναν αναπαυόμενοι για 30 ώρες και στη συνέχεια πορευόμενοι για ακόμη 26 χιλιομέτρα έφτασαν στον τελικό τους προορισμό. Στο μεσοδιάστημα και συγκεκριμένα στις 31 Ιανουαρίου οι κρατούμενοι της Νότιας Πτέρυγας μαζί με άλλους 200 από την Δυτική, στάλθηκαν με τρένο στο Stalag VII-A στο Moosburg. Μια ακόμη μεταγωγή με κρατουμένους από την Κεντρική Πτέρυγα έγινε στις 7 Φεβρουαρίου με τον ίδιο προορισμό. Περίπου 32 κρατούμενοι δραπέτευσαν κατά τη διάρκεια της μεταγωγής προς το Moosburg αλλά όλοι συνελήφθησαν ξανά. Η Βόρεια, Ανατολική και Δυτική Πτέρυγα παρέμεναν κρατούμενοι και μετά την άφιξή τους στο Spremberg στάλθηκαν στο στρατόπεδο Stalag XIII-D στην Νυρεμβέργη. Με την προσέγγιση των δυνάμεων των ΗΠΑ στις 13 Απριλίου, οι αμερικανοί κρατούμενοι στο ΧΙΙΙ-D οδηγήθηκαν εκ νέου προς το στρατόπεδο Stalag VII-A. Ενώ η πλειοψηφία έφτασε στο VII-A στις 20 Απριλίου, πολλοί ωστόσο προσπάθησαν να αποδράσουν κατά τη διάρκεια της μεταγωγής αυτής χωρίς οι Γερμανοί φρουροί να κάνουν κάποια προσπάθεια παρεμπόδισής τους. Χτισμένο για να στεγάσει 14.000 αιχμάλωτους πολέμου, το Stalag VII-A τελικά βρέθηκε να «φιλοξενεί » 130.000 ανθρώπινες ψυχές από τα στρατόπεδα που εκκενώθηκαν . Ο συνωστισμός ήταν ασφυκτικός αφού σε καταλύματα χωρητικότητας 200 ανθρώπων, ζούσαν πάνω από 500 στιβαγμένοι σαν τα ποντίκια. Πολλοί εξαναγκάστηκαν να ζουν σε σκηνές ή να κοιμούνται υπαίθρια μέσα στα χαρακώματα που είχαν δημιουργηθεί για τις αεροπορικές επιδρομές. Τελικά το VII-A απελευθερώθηκε από τους αμερικανούς και την 14η Θωρακισμένη Μεραρχία (14th U.S. Armored Division) στις 29 Απριλίου βάζοντας ένα τέλος στο δράμα των κρατουμένων.
THE GREAT ESCAPE
Την άνοιξη του 1943 ο Σμηναγός της RAF Roger Bushell συνέλαβε ένα σχέδιο για μια μεγάλη απόδραση από το στρατόπεδο, στόχος που τελικά επιτεύχθη κατά την νύχτα της 24-25ης Μαρτίου 1944. O Bushell ήταν έγκλειστος στην Βόρεια Πτέρυγα, όπου στεγάζονταν Βρεταννοί αεροπόροι. Ήταν μέλος της Ομάδας(Escape Committee)που είχε συσταθεί για τη διενέργεια αποδράσεων, δραστηριότητα που τον απορροφούσε ολόκληρο κυριολεκτικά. Εξέταζε τα πάντα μεθοδικά και σχολαστικά αναζητώντας πάντα τις κατάλληλες ευκαιρίες. Συγκαλώντας μια συνεδρίαση της Επιτροπής Αποδράσεων, ο Bushell σόκαρε τους πάντες με το σχέδιό του, μπολιάζοντάς τους με περίσσια αποφασιστικότητα σε τέτοιο σημείο που να γίνει η απόδραση έμμονη ιδέα όλων των παρευρισκομένων. Η παρουσίαση του σχεδίου του ξεκίνησε με έναν πρόλογο που λειτούργησε σαν καμπανάκι για τους υπόλοιπους:
» Όλοι εμείς που βρισκόμαστε σ΄αυτήν εδώ την αίθουσα ζούμε με δανεικό χρόνο. Δικαιωματικά θα έπρεπε να είμαστε νεκροί. Ο μόνος λόγος που ο Θεός μας επέτρεψε να ζούμε ακόμη, είναι για να μπορέσουμε να κάνουμε Κόλαση τη ζωή αυτών των Ούννων. Στην Βόρεια Πτέρυγα θα επικεντρώσουμε τις προσπάθειές μας για την ολοκλήρωση μιας κεντρικής σήραγγας διαφυγής. Δεν θα κατασκευάσει κανείς άλλος κάποιο άλλο τούνελ. Θα σκάψουμε τρεις ποτισμένες στο αίμα σήραγγες. Τις Tom, Dick και Harry. Μία απ΄όλες θα φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα.».
Η ταυτόχρονη διάνοιξη αυτών των σηράγγων είχε ένα βασικό πλεονέκτημα, αν ένα από αυτά ανακαλύπτονταν από τους Γερμανούς, ήταν πολύ δύσκολο να φανταστούν ότι δύο ακόμα θα μπορούσε να βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη κατασκευής. Η πιο ριζοσπαστική πτυχή του σχεδίου δεν ήταν απλώς το μέγεθος της κατασκευής, αλλά ο μεγάλος αριθμός των ανδρών που προορίζονταν να περάσουν μέσα από αυτές τις σήραγγες. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι σε προηγούμενες προσπάθειες διαφυγής οι συμμετέχοντες δεν υπερέβαιναν τον αριθμό των δέκα, δώδεκα ή είκοσι ατόμων ανά περίσταση. Ο Bushell εισηγήθηκε την απόδραση 200 και πλέον ατόμων, που αποδρώντας θα έφεραν πολιτική περιβολή και θα διέθεταν μια πλήρη σειρά πλαστών εγγράφων αποδεικτικών για την υποτιθέμενη ταυτότητα του καθενός από αυτούς. Ήταν μια πρωτοφανής επιχείρηση η οποία απαιτούσε απαράμιλλη οργάνωση. Η σύλληψη αυτού του σχεδίου από τον Bushell του έδωσε δικαιωματικά και μια κωδική ονομασία , με την οποία έκτοτε τον αποκαλούσαν: «Big X».
Η κατασκευή της σήραγγας «Toμ» ξεκίνησε σε μια σκοτεινή γωνιά μιας αίθουσας σε ένα από τα κτίρια της Βόρειας Πτέρυγας. Η είσοδος του «Ντικ» είναι ιδιαίτερα προσεκτικά κρυμμένη σε ένα φρεάτιο αποστράγγισης σε μία από τις τουαλέτες. Τέλος η είσοδος του «Χάρρυ» ήταν κρυμμένη κάτω από μια σόμπα. Περισσότεροι από 600 κρατούμενοι συμμετείχαν με κάθε μέσο και τρόπο στην κατασκευή τους.
Η ΕΞΟΔΟΣ ΤΟΥ «Χάρρυ»
Ο «Χάρρυ» και το συρματόπλεγμα. Η έξοδος της σήραγγας ήταν πολύ κοντά στην περίφραξη του στρατοπέδου.
Η διαδρομή του «Χάρρυ» στη σημερινή εποχή είναι σημαδεμένη στην επιφανεία.
Το σημείο εισόδου του «Χάρρυ» όπως είναι σήμερα.
Η κατασκευή
Οι σήραγγες κατασκευάστηκαν σε αρκετά μεγάλο βάθος περίπου 9 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης, αλλά το πλάτος αυτών ήταν αρκετά μικρό , περίπου 60 εκατοστά. Όμως κατασκευάστηκαν άλλες βοηθητικές εγκαταστάσεις σε μεγαλύτερο μέγεθος για την εξυπηρέτηση των σηράγγων, όπως ο χώρος για την στέγαση της αντλίας αέρα, ένα εργαστήριο και τα σημεία στάσης κατά μήκος της κάθε σήραγγας. Οι αμμώδεις τοίχοι των τούνελ στηρίζονταν με κομμάτια ξύλων, που πάρθηκαν από όλο το στρατόπεδο. Μια κύρια πηγή αυτών των ξύλινων τοιχωμάτων ήταν τα κρεβάτια των αιχμαλώτων. Στην αρχή το κάθενα είχε περίπου 20 τάβλες στήριξης του στρώματος ύπνου, αλλά μέχρι το χρονικό σημείο της απόδρασης σε κάθε κρεβάτι του στρατοπέδου είχαν μείνει μόνο 8 τάβλες. Μια έτερη πηγή ήταν κομμάτια από τα ξύλινα έπιπλα και αρκετές επιτοίχιες ξύλινες επενδύσεις.
Ποικίλα άλλα αντικείμενα και υλικά χρησιμοποιήθηκαν για το εγχείρημα, όπως τα δοχεία Klim, που ήταν τσίγκινα και το μέσο αποθήκευσης του γάλατος σε σκόνη που παρείχε ο Ερυθρός Σταυρός στους κρατούμενους. Το μέταλλο από τα κουτιά μπορούσε να μετατραπεί σε πληθώρα χρηστικών εργαλείων και αντικειμένων, όπως μπάλες και κηροπήγια. Τα κεριά διαμορφώθηκαν με τη αφαίρεση του λίπους της σούπας που σερβίρονταν στους κρατούμενους και το τοποθετούσαν για να πήξει μέσα σε μακρόστενα καλούπια κασσίτερου. Τα φυτίλια φτιάχθηκαν από παλιά και πολύ φθαρμένα ρούχα. Η κύρια όμως χρήση των κουτιών Klim ωστόσο ήταν για την κατασκευή των κεντρικών αεραγωγών εξαερισμού και στις τρεις σήραγγες.
Όπως σιγά σιγά, άρχισαν οι σήραγγες να μεγαλώνουν άρχισαν να εφαρμόζονται και μια σειρά από τεχνικές καινοτομίες για να κάνουν την εργασία ευκολότερη και ασφαλέστερη. Σημαντικό ήταν να διασφαλιστούν τα άτομα εκείνα που έσκαβαν, καθόσον θα έπρεπε να έχουν αρκετό οξυγόνο για να αναπνεύσουν και ταυτόχρονα να μείνουν οι λαπτήρες τους αναμμένοι. Μια αντλία λοιπόν σε κάθε τούνελ κατασκευάστηκε για να παρέχει καθαρό αέρα κατά μήκος των σωληνώσεων , εφεύρεση του Σμηναγού Bob Nelson. Η κατασκευή τους συμπεριελάμβανε διάφορα περίεργα αντικείμενα, όπως μεγάλα κομμάτια από κρεβάτια, από μπαστούνια του χόκεϊ, σακίδια και κουτιά Klim.
Στην πορεία οι κρατούμενοι κατάφεραν να εγκαταστήσουν και ηλεκτροφωτισμο στις σήραγγες, υποκλέπτοντας το ηλεκτρικό δίκτυο του στρατοπέδου. Μέσα στα τούνελ διαμόρφωσαν μικρά τροχοφόρα συστήματα μεταφοράς είτε χώματος είτε ανθρώπων, που κινούνταν πάνω σε ράγες, σαν να έχουν δηλαδή μια σιδηροδρομική γραμμή. Το σύστημα αυτό ήταν σημαντικό καθόσον ήταν η βασική αιτία μεταφοράς 200 και πλέον τόνων άμμου στην επιφάνεια από το υπέδαφος, μειώνοντας έτσι κατά πολύ το χρόνο που απαιτείτο για το σκάψιμο των σηράγγων.
Με τρεις σήραγγες υπό κατασκευή οι κρατούμενοι χρειάζονταν απαραίτητα κάποιους χώρους για να εναποθέτουν το χώμα που εξόρυσσαν. Η συνήθης μέθοδος ήταν η απόθεση της άμμου δια της διασποράς διακριτικά στην επιφάνεια. Μικρές θήκες από παλιές κάλτσες διαμορφώθηκαν και τοποθετήθηκαν στο εσωτερικό των παντελονιών των κρατουμένων. Με τον συνεχή περίπατο αυτών μέσα στο στρατόπεδο είναι εύκολο κανείς να συνειδητοποιήσει πως γινόταν η διασπορά. Επίσης για τον ίδιο σκοπό, οι μικροί κήποι που είχαν δικαίωμα να διατηρούν οι κρατούμενοι για να ασχολούνται με την κηπουρική, έγιναν αποδέκτες τόνων άμμου. Δύο χρειάζονταν για αυτή τη δουλειά, ένας να εναποθέτει το χώμα και ο άλλος για να το ανακατεύει με το αρχικό, ενώ ταυτόχρονα φαίνονταν σαν να πραγματοποιούσαν μια καθ’ όλα συνήθη καθημερινή συνομιλία. Οι φυλακισμένοι φορούσαν greatcoats για να κρύψουν τις διογκώσεις που δημιουργούντο από τις παραφουσκωμένες με χώμα «εσωτερικές κάλτσες» και τους αποκαλούσαν με χιούμορ ως «πιγκουίνους», λόγω της δήθεν ομοιότητά τους με το συγκεκριμένο το ζώο. Υπολογίζεται ότι για το συγκεκριμένο έργο (της απόθεσης της άμμου) χρησιμοποιήθηκαν περισσότερα από 200 άτομα που πραγματοποίησαν κατ΄εκτίμηση πάνω από 25.000 διαδρομές.
Οι Γερμανοί γνώριζαν ότι κάτι σημαντικό συνέβαινε, αλλά όλες οι προσπάθειές τους για να ανακαλύψουν σήραγγες διαφυγής απέτυχε. Σε μια προσπάθεια να διαλύσουν ή να σταματήσουν τυχόν απόπειρες απόδρασης, δεκαεννέα από τους κορυφαίους υπόπτους, κατ΄αυτούς, μεταφέρθηκαν χωρίς προειδοποίηση προς το Stalag VIIIC. Από αυτούς, μόνο έξι συμμετείχαν σε μεγάλο βαθμό με την κατασκευή σήραγγας.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ
Αρίστιππος 